Style przywiązania - jak tworzysz relacje?

28.06.2022 psychologia

Podstawowym elementem człowieczeństwa jest umiejętność tworzenia bliskich więzi emocjonalnych z wybranymi osobami. Te więzi kształtowały się od wczesnego dzieciństwa tworząc style przywiązania. Styl przywiązania jest schematem, przez który uczymy się budować relacje i w nich funkcjonować. W tym procesie kluczowa była relacja z naszymi pierwszymi opiekunami, najczęściej rodzicami. Później ogromną rolę odegrały w nas relacje w przedszkolu i szkole. Jako dzieci wytworzyliśmy specyficzną i unikalną więź z bliskimi, żeby móc przetrwać. Jakość tej więzi zależy przede wszystkim od tego jak reagowali na nas rodzice, opiekunowie, rodzeństwo oraz rówieśnicy. A więc przywiązanie rozwija się i ewoluuje już od dzieciństwa, tworzy w nas „specyficzną mapę relacji”. Ta mapa ma ogromny wpływ na nasze przyszłe życie i funkcjonowanie w różnych związkach międzyludzkich. Niestety jako dzieci nie mieliśmy wpływu na to jak ukształtowali nas rodzice i jaki rodzaj więzi został zbudowany. Na szczęście „mapa” jest ruchoma i można z nią pracować, kształtować ją. Jako dorośli możemy ją poznać, zrozumieć oraz korygować zachowania, które nie sprzyjają relacji.

Styl przywiązania w życiu zawodowym

Styl przywiązania przejawia się nie tylko w związkach partnerskich, ale możemy również obserwować jego przejawy w relacjach koleżeńskich, biznesowych i zawodowych. Styl przywiązania znajduje też swoje odzwierciedlenie w reakcji na stres i sytuacje kryzysowe. Ma też powiązanie z pracoholizmem. W 1990 roku naukowcy Hazan i Shaver wyodrębnili trzy typy orientacji na pracę: typ bezpieczny, typ lękowo-ambiwalentny oraz typ unikający. Naukowcy stwierdzili, że w zależności od ukształtowanego w dzieciństwie stylu przywiązania – człowiek przejawia odmienne zaangażowanie w pracę. Tylko styl bezpieczny wypracował zaangażowanie w pracę bez znamion patologii. Tam, gdzie możemy zaobserwować nadmierne zaangażowanie w pracę, czyli pracoholizm mamy do czynienia ze stylem przywiązania poza-bezpiecznym. Pracoholizm jest formą zastępczą i służy zaspokajaniu potrzeby kontroli nad własnym życiem lub umożliwia wyładowywanie złości, napięcia czy redukowania lęku przed odrzuceniem. Nadmiarowe zaangażowanie w życie zawodowe jest pewnego rodzaju kompensacją potrzeby bliskości i relacji. Dla takiej osoby, praca jest wejściem w relacje z innymi osobami w sposób niezagrażający.

Aż 77% pracowników uważa, że relacje są najbardziej istotnym czynnikiem budującym ich zaangażowanie do pracy (Badanie Satysfakcji Pracowników, Towarzystwo Zarządzania Zasobami Ludzkimi). To właśnie dobre relacje są czynnikiem mającym wpływ na efektywną współpracę, produktywność, lojalność, innowacyjność i rozwój. Managerowie zdają sobie sprawę z tego, jak ważne jest budowanie organizacji opartej na dobrych relacjach, więc coraz częściej promuje się kulturę organizacyjną opartą na stylu bezpiecznym, który opiszę w dalszej części tego artykułu. Trzeba wziąć pod uwagę fakt, że średnio spędzamy w pracy 1/3 życia, a więc w bezpiecznym środowisku pracownicy chętniej wyrażają własne opinie, dzielą się pomysłami, czy podążają za pomysłami innych. Morale grupowe i produktywność rozwijają się. Zespół, który ma do siebie zaufanie akceptuje zmiany, tworzy i wprowadza innowacje.

Ważne pytania

Już wiemy, że jakość relacji wypracowanych w dzieciństwie są kontynuowane w późniejszych okresach życia człowieka, a w dorosłości zachowania aktywizowane są przede wszystkim w sytuacjach zagrożenia lub silnego stresu. Aby zacząć pracować nad jakością naszych relacji, trzeba spojrzeć na nasze związki w różnych obszarach od uczuciowych po biznesowych i zadać sobie pytania:

jak ja buduje relacje?,
jak w nich funkcjonuje?,
z jakiego powodu kończą się moje relacje?,
czy wybieram podobnych partnerów, współpracowników?
jakie mam relacje z podwładnymi i przełożonymi?

Charakterystyka stylów przywiązania:

Wyróżniamy cztery style przywiązania, w których granice między nimi są płynne. Najczęściej odnajdujemy się w jednym stylu, ale mamy też różne domieszki. Jeżeli jest Ci blisko do jakiegoś stylu, to będzie się to wiązało z przeżywaniem przez ciebie określonych emocji, myśli, reakcji i zachowań.

Twój styl zachowania opisują dwa podstawowe czynniki:

Twój poziom lęku przed bliskością
Twój poziom lęku przed odrzuceniem

Oczywiście idealnie byłoby gdybyśmy mieli niski poziom lęku przed bliskością i odrzuceniem, ponieważ takim osobom łatwiej jest budować trwałe relacje nie tylko osobiste, ale też zawodowe. Takie osoby są równocześnie niezależni emocjonalnie i zdrowo współzależni.

Styl bezpieczny: charakteryzuje się stabilnością, stałością, otwartością połączoną ze zdrową asertywnością. Wyróżnia ich wysoka samoocena oraz wysoki poziom zaufania w relacji. Nie zauważamy w tym stylu huśtawek emocjonalnych, ekstremalnych zachowań i lęku związanego z bliskością i odrzuceniem. Osoby te są otwarte na głębokie i bliskie relacje z ludźmi. Czują się komfortowo z bliskością i intymnością. W relacjach intymnych, osoby te nie mają lęków, czy partner je kocha, czy je zostawi, zdradzi. W relacjach zawodowych mają zaufanie i szacunek do współpracowników. Nie obarczają partnera odpowiedzialnością za swoje szczęście. Zachowują autonomię. Partnerzy w stylu bezpiecznym dają sobie nawzajem wsparcie i wolność, relacja jest dla nich azylem, a nie źródłem stresu i niepokoju. Typ bezpieczny wchodzi w relacje z zaufaniem, a nie z lękiem. Czują, że zasługują na miłość, szacunek, docenienie i akceptację. Otwarcie komunikują swoje potrzeby i granice, ale też są otwarte na potrzeby i granice innych. Nie boją się wyrażać swoich emocji z obawy przed odrzuceniem. Sami potrafią regulować swoje emocje, chociaż w trudnych chwilach potrafią poprosić o wsparcie partnera. Styl bezpieczny nie gwarantuje braku konfliktów i kłótni, ale mimo to osoby te mogą zachować bliskość. Są nastawione na rozwiązywanie konfliktów i szybko wybaczają. Osoby w stylu bezpiecznym nastawione są na długoterminowe relacje. Najczęściej przyciągają osoby o tym samym stylu. Styl bezpieczny kształtował się w dziecku, dla którego opiekun był dostępny i reagował na jego emocje i potrzeby.

Styl bezpieczny w pracy: ma pozytywne podejście do aktywności zawodowej, jest zdolny do czerpania z niej satysfakcji, relacje społeczne znajdują się na wysokiej pozycji w hierarchii wartości. Jest pewny siebie w pracy. Nie jest skłonny do odkładania pracy na później. W porównaniu z innymi stylami doświadcza mniej trudności w wykonywaniu zadań. W środowisku zawodowym styl bezpieczny zwykle czuje się akceptowany. Charakterystyczny jest fakt, że takie osoby nie pozwalają na sytuacje, w której aktywności zawodowe mogłyby mieć negatywny wpływ na ich zdrowie czy życie rodzinne. Jeśli angażują się w dodatkowe aktywności, nie traktują jej jako środek kompensujący niezaspokojone potrzeby bliskości i akceptacji.

Styl lękowy – pragnie bliskości i boi się odrzucenia. Ma niską samoocenę i niskie poczucie własnej wartości. Osoby te mocno skupiają się na relacji i na partnerze, ale patrzą na niego przez pryzmat zagrożeń. Charakterystyczny jest dla nich lęk, że są niewystarczająco dobrzy. W relacjach intymnych boją się, że partner ich zostawi lub zdradzi. Fiksacja na partnerze powoduje, że w życiu takiej osoby ich cele i zadania schodzą na dalszy plan, ponieważ mają schemat zadawalania innych ludzi. Styl lękowy jest wrażliwy na najmniejsze sygnały odrzucenia, a interpretacja rzeczywistości kręci się wokół tego lęku. Osoby z tym stylem uważają, że na miłość trzeba zapracować i każdą relację traktują jak wyzwanie. Gdyby ktoś pokochał ich bezinteresownie za to że są, taka relacja byłaby dla nich mało interesująca i nudna.

Styl lękowy szuka przyciągania i odrzucania, szuka fascynacji i chemii. Najczęściej takie osoby przyciągają osoby z poza-bezpiecznych stylów przywiązania. W takich związkach trudno o spokój i bezpieczeństwo. Dla nich wyzwaniem jest styl unikający i podświadomie szukają właśnie takich emocji. Choć nie są w stanie poradzić sobie z cała tą paletą emocji – ukojenia szukają właśnie w relacji. Często z lęku brną w toksyczne związki. Charakterystyczną skłonnością jest też zakochiwanie się w wyobrażeniu o człowieku, a nie rzeczywistym człowieku. Ich zachowania nie są wprost, nie komunikują swoich potrzeb, a zamiast tego mogą prowokować kłótnie, być nachalnym, natrętnym, namolnym np. dzwonić do partnera kilkanaście razy, aby odzyskać zainteresowanie i bliskość. Mogą stosować różne triki, np. nie odzywać się dłuższy czas, wyłączyć telefon, aby wzbudzić zainteresowanie partnera. Niestety takie zachowania dają wprawdzie chwilową ulgę, ale nie prowadzą o niczego dobrego i nie zaspokajają potrzeby bliskości. Styl lękowy kształtuje się pod wpływem chaotycznej i nieprzewidywalnej opieki rodziców. W kryzysowych, trudnych momentach dziecko nie wiedziało, czy jego opiekun będzie dostępny i czy może na niego liczyć. Rodzic zachowuje się dla dziecka nieadekwatnie, w związku z tym dziecko stara się wyłapać i przewidzieć jego zachowania. Nie wie, czego może się spodziewać i czy może na niego liczyć w danej sytuacji.

Styl lękowy w pracy: praca służy zaspakajaniu potrzeby uznania i podziwu ze strony otoczenia. Preferują pracę z grupie, przy jednoczesnym przeświadczeniu, że są niedoceniane i nierozumiane przez współpracowników. Osoby lękowe mają niską satysfakcję z życia zawodowego. Nie są usatysfakcjonowane z zarobków. Mogą przejawiać tendencje do niskiej produktywności, przez to obawiają się negatywnej oceny jakości ich pracy. Pracownicy lękowi boją się przede wszystkim odrzucenia, a więc starają sobie zasłużyć na akceptację i aprobatę środowiska zawodowego przez nadmierne angażowanie się w pracę. Jednak jakość wykonywanej pracy nie jest wysoka, w związku z tym osoby pracują „po godzinach”, a to prowadzi do pracoholizmu. Osoby lękowe nie lubią pracy w samotności, a jednocześnie niechętnie delegują zadania. Są to osoby, które odczuwają nadmierną potrzebę kontroli wynikającą z nadmiernego ingerowania rodzica w sprawy dziecka i jego nadopiekuńczości.

Styl unikający – unika bliskości i intymności, jest przesadnie niezależny i samodzielny. Bliskość nie kojarzy im się najlepiej, uważają ją za słabość, boją się zatracenia w relacji i utraty wolności. Osoby z tym stylem zachowują bezpieczny dystans. Gdy partner za mocno się zbliża, są zestresowane i chcą od razu uciekać. Często czują się osaczone, myślą, że partner nimi manipuluje. Osoby w stylu lękowym nie są wylewne, trudno jest im dawać wsparcie i prosić o wsparcie. Stosują różne strategie, aby się zdystansować – mogą pracować za dużo, brać na siebie dodatkowe obowiązki i aktywności, prowokować kłótnie, obrażać się, nie utrzymywać kontaktu wzrokowego w trakcie rozmowy. Na pozór wyglądają jak by im nie zależało, bo nie chcą wyglądać na słabego i wrażliwego. Podobnie, jak w stylu lękowym, uważają, że na miłość trzeba sobie zapracować. Najczęściej wybierają partnerów w stylu lękowym. Mają silne przekonanie, że relacje ograniczają wolność, a więc jak magnes przyciągają takich partnerów, aby spełniły się ich przekonania. Styl unikający kształtuje się w dziecku pod wpływem rodzica niedostępnego, który nie okazuje bliskości emocjonalnej. Rodzic taki ogranicza również kontakt fizyczny, co powoduje u dziecka zaprzestanie wyrażania emocji i poszukiwania wsparcia.

Styl unikający w pracy: praca umożliwia ucieczkę od zaangażowania w bliskie relacje najczęściej partnerskie. Osoby unikające odczuwają również niezadowolenie z pracy, a jednocześnie kiedy nie pracują, są podenerwowane, odczuwają lęk i dyskomfort. Jest to odczuwane jako przymus pracy. Styl unikający nadmiernie angażuje się w pracę (pracoholizm) i ma niechęć do wolnego czasu. W odróżnieniu do osób lękowych, lubią pracować w samotności.

Styl zdezorganizowany – to mieszanka dwóch styli unikającego i lękowego. Odczuwają ogromny lęk przed odrzuceniem i bardzo silny lęk przed bliskością. Bardzo ciężko odnajdują się w relacjach i sami nie wiedzą dlaczego. Są nieprzewidywalni w relacjach. Przechodzą od silnego unikania do silnego lęku przed odrzuceniem. W relacjach nigdy nie jest dobrze, bo są albo za blisko, albo za daleko. Oczywiście na początku relacji jest wszystko w porządku, problem pojawia się wtedy, gdy wkrada się stabilność. Wtedy zupełnie nieoczekiwanie zaczynają odczuwać niepokój. Mogą oskarżać partnera o zdradę, mogą przeszukiwać jego rzeczy, śledzić go. Nie potrafią zaufać partnerowi, posuwają się do manipulacji. Mają problem z kontrolowaniem zachowań i regulacją emocji. U dziecka ten styl kształtuje się w środowisku zagrożenia, na skutek przemocy emocjonalnej lub fizycznej.

Styl zdezorganizowany w pracy: jest mieszanką dwóch styli lękowego i unikającego, może się przejawiać w różnych formach od kontrolera z silną potrzebą niezależności i samodzielności do „zadowalacza” z wysokim poczuciem lęku przed nie aprobatą i wysoką wrażliwością na krytykę. Styl zdezorganizowany jest mieszanka wybuchową, która jest trudna do przewidzenia. Może jawić się jako „wrogi pracownik”, kiedy indziej „rywalizujący pracownik” z chęcią dominowania nad innymi z potrzebą manifestacji swojej wyższości. Inna twarz to „uciekinier”, który nie akceptuje własnej sytuacji pozazawodowej. Na pewno styl zdezorganizowany ma poczucie niedocenienia, niezrozumienia wśród współpracowników. Często odczuwa przymus pracowania i niechęć do czasu wolnego. Jednocześnie ma zaniżoną produktywność, ale nie deleguje zadań.

Podsumowanie

Powiązanie stylu przywiązania z aktywnością zawodową jest interesujące i jeszcze nie do końca zbadane. Stawiane są pytania, jakie są zależności między poza-bezpiecznym stylem przywiązania a zaangażowaniem w życie zawodowe. Naukowcy eksplorują ten temat i szukają nowych zależności.

Wiemy, że styl przywiązania opiera się na emocjonalnej więzi wykształconej początkowo pomiędzy dzieckiem a rodzicem, a następnie z innymi osobami. Owszem, nasze pierwsze relacje są skryptem lub wzorem tworzenia więzi, ale nie jesteśmy na nie skazani. Styl przywiązania tworzy mapę, która jest ruchoma, czyli nie ma sztywnych granic. W kształtowaniu mapy ważne są nasze późniejsze życiowe doświadczenia oraz relacje szkolne, studenckie, koleżeńskie, partnerskie i zawodowe. To one poszerzają i modelują „mapę” stylów przywiązania. Oznacza to, że wiedza o rodzajach więzi pozwala pracować nad sobą, nad swoimi relacjami i kreować lepsze życie, również zawodowe. Można więc zmienić swój styl przywiązania. Ważne jest, żeby to robić świadomie, ponieważ to właśnie bliskie relacje mają potencjał w zapewnieniu zadowolenia z życia osobistego i zawodowego.

Autor: Ewa Worotyńska Kos - psycholog, doradca zawodowy

Bibliografia

Hazan C., Shaver P.R. (1990), Love and work: An attachment-theoretical perspective. Journal of Personality and Social Psychology.`

Bowlby J. (1969/2007), Przywiązanie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Killinger B. (2007), Pracoholicy. Szkoła przetrwania. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS

Robinson B.E. (2000), Workaholism: Bringing the gap between workplace, sociocultural, and family research.

Rohrlich J.B. (1981), The dynamics of work addiction. The Israel Journal of Psychiatry and Related

Sciences.